M07-1 Casestudy Brabantpark Breda

1 - WIJKBESCHRIJVING

Inleiding

Met meer dan 9.300 inwoners is Brabantpark de grootste wijk van Breda. Brabantpark is grotendeels gebouwd in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw. Het is een gevarieerde woonbuurt met veel onderwijsvoorzieningen. Net als op vele andere plekken in Nederland, is ook hier sprake van een toenemende vergrijzing. In de buurt wonen relatief veel allochtonen. De bewoners hebben een hoge waardering voor de aanwezige voorzieningen en het openbaar vervoer.

Ligging

Brabantpark grenst aan de oostzijde van de binnenstad van Breda. De grenzen van de wijk zijn duidelijk uit de stadsplattegrond af te lezen. Aan de noordkant wordt de wijk begrensd door het spoor, aan de westkant door de singel. Aan de zuidkant wordt het gebied omkaderd door de drukke ontsluitingsweg, de Claudius Prinsenlaan, die de stad met de snelweg A27 verbindt. Aan de oostkant is er een zachtere grens, die Brabantpark scheidt van de wijk Heusdenhout door middel van een groenstrook met sportvelden.

Opbouw

De structuur van de wijk Brabantpark is vergelijkbaar met veel andere vroeg-naoorlogse wijken in Nederland en herkenbaar aan:

• open bouwblokken in regelmatige stedenbouwkundige patronen;

• ruime maat van de bouwblokken;

• groot aandeel eengezinswoningen;

• collectiviteit door hofjes-verkaveling;

• hiërarchische opbouw van de groenstructuur en de infrastructuur;

• scheiding van verkeerstypen

• scheiding tussen werken, wonen en recreëren;

• middelhoge bouwblokken, vaak 4 verdiepingen;

• hogere woongebouwen staan los van de directe verkeersinfrastructuur en staan vrij in het groen;

• bergingen en garageboxen aan de straatzijde zorgen voor 'blinde plinten'.

Woningblokken

De wijk kent een typische jaren ‘50 baksteenarchitectuur met weinig variatie in woningtypologieën. Brabantpark is vooral opgebouwd uit eengezins-rijwoningen en appartementen. De appartementen hebben onderling nog verschillen, die te vinden zijn in de plinten.

Bergingen en opstallen

Opvallend in de wijk zijn de verschillende types van berg- en opstalruimten die op vele plekken zichtbaar zijn. Aan de woonpaden grenzen de bergingen van de rijwoningen, die zorgen voor een gesloten en onoverzichtelijk karakter. Ook langs doorgaande wegen worden woningblokken afgewisseld door garageboxen, die zorgen voor een dichte plint, waardoor weinig sociale controle in de openbare ruimte mogelijk is. De garageboxen zijn tevens op verschillende plekken geclusterd achter woningen in een vorm van een binnenplaats. De appartementen zijn ook op veel plaatsen voorzien van een dichte plint waarachter verschillende berg- en opstalruimtes schuil gaan.

Woonbuurten

Schaap (1927 – 1951) is een buurt die nog altijd in ontwikkeling is door het toevoegen en veranderen van de bebouwing. De bebouwing bestaat voornamelijk uit aaneengesloten eengezinswoningen met relatief weinig buurtgroen, en openbare ruimte in tegenstelling tot andere buurten in Brabantpark. De buurt kent een mix van ouderen, studenten en gezinnen met kinderen. Verder kampt de buurt met een parkeerprobleem dat mede wordt veroorzaakt door de nabijheid van de binnenstad en doordat er aan deze kant van de singel nog gratis geparkeerd kan worden.

De woonbuurt Driesprong is gelegen tussen de Teteringseweg en het spoor. De buurt bestaat uit kleine eengezinswoningen. Op dit moment worden er aan de westzijde van de buurt nieuwe woningen gebouwd die ook veelal bestaan uit eengezinsrijwoningen, waarbij zowel koop- als huurwoningen worden gerealiseerd.

Epelenberg (1961) is een buurt gelegen rondom het centrale wijkgroen, met middelhoge appartementenblokken aan het groen en rijwoningen in een hof-structuur daar omheen. De buurt heeft een introvert karakter richting het buurtgroen en binnen de woonhoven. Verder heeft de buurt een basisschool en een winkelstrip met buurt gerelateerde voorzieningen als een bakker, kapper, snackbar, kinderdagverblijf en slijterij. Opvallend is het nieuwbouwblok in het zuidwesten dat duidelijk afwijkt van de rest in de buurt. De bewoners van de buurt variëren maar vooral de gezinnen met kinderen voeren de boventoon. Dit is ook terug te zien aan het aantal goed gebruikte speelvoorzieningen in de buurt.

Maria Chub. (1995 – 2000) ligt verstopt tussen de grote stedenbouwkundige korrels als het klooster en het voormalige St. Ignatiusziekenhuis. Het is een heel klein woonbuurtje met enkele straten met rijwoningen en twee appartementenblokken. De woonbuurt heeft een rustig karakter en staat op zichzelf, vergeleken bij andere woonbuurten.

Koolwijkpark (1920-1963) is een echte villabuurt, gekenmerkt door de riante, vrijstaande koopwoningen rondom het buurtpark. Destijds opgezet als woon-park waarbij privaat en openbaar groen in elkaar zouden overlopen. Nu worden echter de tuinen gescheiden door hagen of andere erfafscheidingen. De villa-buurt heeft een stil en rustig ‘dorps’ karakter aan de rand van de binnenstad. De bewoners van deze buurt bestaan veelal uit gezinnen of 'empty-nesters' met een bovenmodaal inkomen. Ook zie je in deze wijk al verschillende daken uitgerust met zonnepanelen.

Edelstenenbuurt en Hofjesbuurt (1954). De structuur van deze woonbuurten heeft een lus-vormige verkaveling, die als een stempel telkens wordt herhaald, met rijwoningen aan de lussen en aan de buitenzijde middelhoge appartementsblokken aan de Molenleij. Aan de rand van het wijk-park is een winkelstrip geleden met buurt gerelateerde winkels zoals een bakkerij, kapsalon en beautysalon. De bebouwing wordt gekenmerkt door de sobere baksteenarchitectuur. De Molenleij zorgt tevens voor een tweedeling in de buurt, waarbij aan de noordzijde vooral studenten zijn gehuisvest en aan de zuidzijde veel gezinnen met kinderen. Verder kampt deze buurt met een parkeerprobleem wegens de nabije aanwezigheid van de hogeschool, Avans.

Ringenbuurt (1954) een zelfde stedenbouwkundige opzet als de Edelstenenbuurt en de hofjesbuurt. Met een lus-vormige verkaveling en appartementenblokken aan de rand in het groen. Deze appartementsblokken staan op dit moment leeg en de eerste worden al gesloopt. Deze worden in de toekomst vervangen voor woningen, gericht op ouderen. Midden door de buurt loopt een groenstrook met daarin een school gericht op speciaal basis onderwijs en een vestiging van Thebe. De bevolkingssamenstelling is divers waarbij er geen bepaalde doelgroep de boventoon voert. Verder is er in deze buurt een coffeeshop te vinden die een toezichthoudende rol speelt binnen de buurt.

Molenslag ligt aan de zuidzijde van de Ringenbuurt en wordt daarvan gescheiden door de Molenleij. De buurt heeft een bijzondere samenstelling doordat er vooral ouderen en studenten door elkaar wonen.

Brabantplein is het winkelcentrum van de wijk Brabantpark. Het plein heeft een introvert karakter en nauwelijks relatie met de omliggende buurten door de blinde plinten aan de buitenkant. De bebouwing bestaat uit portiekflats met in de plinten winkels en horeca.

Verkeer

Er is een duidelijke hiërarchie als het gaat om de wegenstructuren in Brabantpark. Van hoog naar laag schaalniveau te beschrijven als de reeks: stroomstraten-buurtstraten-woonstraten. De stroomstraten zijn ontsluitingswegen, die wijk-overschrijdend zijn. Woonstraten worden enkel gebruikt door de bewoners, bestemmingsverkeer. De buurtstraten liggen hier tussenin. Woonpaden zijn de meer informele paden, die de woningen ontsluiten aan de voor- en achterkant. Tenslotte is er ook nog een ‘historsch lint’ met gevarieerde bebouwing en functies. Het heeft een bijzonder stedelijk karakter, mede doordat het grenst aan de binnenstad.

Buslijnen 1 en 7, richting Brabantpark en Heusdenhout, verbinden de wijk met het treinstation en de binnenstad. Deze buslijnen rijden samen met een frequentie van vier keer per uur.

Brabantpark kent een parkeerprobleem. De parkeerdruk is op veel plekken te hoog. Uitwerking hiervan is te zien in het straatbeeld, waar op sommige plaatsen wordt geparkeerd op het voetpad of in de groene ruimtes. De plekken waar wel geparkeerd mag worden zijn onder te verdelen in parkeerkoffers, haaksparkeren en langsparkeren.

Groen

De wijk Brabantpark heeft een groene uitstraling. Bij het beschrijven van al dat groen, kan onderscheid gemaakt worden tussen de volgende types groene ruimten:

• De meeste woningen hebben een eigen private tuin, die naar eigen gebruik wordt ingevuld. De private tuinen aan de achterkant zorgen voor anonimiteit, terwijl in de voortuinen vaak een afspiegeling van de bewoner(s) is te zien.

• De groene hoven vormen een gezamenlijke ruimte tussen de bebouwing en zijn vaak ingevuld als speelgroen.

• Het blokgroen wordt op de meeste plaatsen omsloten door de middelhoge woonblokken, waarbij het enkel functioneert als zichtgroen en niet uitnodigt tot gebruik.

• Ook het buurtgroen wordt op de meeste plekken omsloten door hoogbouw en functioneert op buurtniveau. Meestal wordt het groen gebruikt om te spelen en zijn er ook voor oudere kinderen bankjes om te ‘hangen’. Daarnaast wordt het groen gebruikt om de ‘grote’ blokken te compenseren, waarbij gelet wordt op de bezonning. Hierdoor zijn er vaak grote oppervlaktes groen te vinden zonder direct gebruik.

• Overige ruimtes worden veelal opgevuld door zichtgroen, waardoor de wijk een geheel groen karakter krijgt.

• Door de ecologische hoofstructuur de Molenleij is er nog een type, namelijk het wijkgroen dat typerend is voor de wijk Brabantpark. Het wijkgroen vormt een collectieve plek voor de gehele wijk, waarbij het park en de groene rand van de Molenleij gebruikt worden als recreatie- en wandelstrook.

Voorzieningen

In de wijk bevinden zich een basisschool 'De Fontein' en scholen voor bijzonder onderwijs, de Liduina School (2 locaties) en De Leije. Sportverenigingen zijn voetbalclub PCP, honkbalclub JEKA, hockeyclub Push en er is een Jeu de Boules vereniging. Verder is er de Pelican Health Club en een Gemeentelijk Sportcentrum. Op sociaal en cultureel gebied zijn er het Jongerencentrum Elandstraat, De Nieuwe Inslag, een bibliotheek en Gemeenschapshuis De Poelewei. Voor winkels kan men terecht op het Brabantplein, de Epelenberg en Hooghout.

Opgaven

In 2009 is er in opdracht van de gemeente Breda een gebiedsvisie opgesteld voor de wijk. (Bewonersadvies Gebiedsvisie Brabantpark). Onderdeel hiervan was een Bewonersadvies, opgesteld door B_in Motion. Hieruit volgden de volgende speerpunten of opgaven voor de wijk:

• Groen koesteren en openbare ruimte avontuurlijker en sfeervoller maken

• De wijk heeft uitgesproken karakter, laat dit zien! Slapende wijk iets meer geur en kleur geven

• Behoud de rust en het karakter met zo min mogelijk hoogbouw (appartementen) en grijp de ontwikkelingen in de wijk aan om hem levendiger en fleuriger te maken

• Maak het verkeer en parkeren duidelijker en consequenter

• Veel verbeterpunten op het gebied van leefbaarheid kun je zelf aanpakken!

• Het winkelaanbod is dringend toe aan heroverweging en aanpassing aan deze tijd

• Geef de jeugd een rol van betekenis. Zet de Brede School in voor een betere mix

• Geschikt Wonen voor iedereen (maar met name voor ouderen) moet hoog in het vaandel (blijven) staan in Brabantpark

2 - NETWERKEN EN PARTIJEN

2.1 INLEIDING

De wijk Brabantpark kent een zeer gemêleerde bewonerssamenstelling. In de wijk zijn veel bevolkingsgroepen vertegenwoordigd, zoals studenten, starters, gezinnen met kinderen, ouderen, alleenstaanden zowel van Nederlandse als buitenlandse afkomst. Het aandeel allochtonen in de wijk ligt relatief hoog tegenover het gemiddelde in de stad Breda, 28% tegenover 18% in Breda. Dit verklaart al voor een deel de reden voor de gemêleerde bevolkingssamenstelling. Naast het aandeel allochtonen is er ook een groot aandeel studenten in de wijk, aangetrokken door de hogescholen NHTV en Avans, net buiten de wijk. Het aandeel ouderen, en daarmee de vergrijzing, is in Brabantpark gemiddeld met zo’n 15%. Volgens prognoses zal Brabantpark nauwelijks vergrijzen, waardoor in 2020 het aandeel ouderen lager zal zijn dan de rest in Breda.

Initiatieven

Er wordt veel ondernomen in de wijk, op allerlei gebied en door een groot aantal actieve bewoners en partijen. Een aantal voorbeelden van initiatieven, die wij gaandeweg in de wijk zijn tegengekomen, zijn opgenomen in de Actorenkaart. (o.a. Buurttheater door Heleen van Dorenmalen, Brabantparkfestival, Buurtpreventie, Buurcultuur, En Plein Public, Wijkschouw, Wensput, reptielenhuis De Aarde, Wijktijgers, Wijkatelier Breda, Brabantpark Breit, Bewonersinitiatief GROEN!, wijkkrant Mijn Brabantpark, Plantje Praatje)

2.2 BURGERS

Stichting Wijkraad Brabantpark

Burgers van de wijk Brabantpark zien zich vertegenwoordigd door Stichting Wijkraad Brabantpark. 'De stichting heeft ten doel het behartigen van de belangen van de bewoners in de wijk in de ruimste zin des woords. Hierbij zal het bevorderen van een optimaal woon- en leefklimaat voorop staan. De stichting staat los van enige levensbeschouwing of politieke overtuiging. De wijkraad Brabantpark heeft als doelstelling dat zij open wil communiceren met wijkbewoners, gemeente en overige partners over de leefbaarheid in de wijk. Het signaleren van knelpunten, maar ook denken in oplossingen is een taak die de wijkraad serieus neemt. De inbreng en ideeën van wijkbewoners zijn hierbij erg belangrijk. De wijkraad wil mensen in de wijk zoveel mogelijk invloed geven in de eigen buurt. ..'

De wijkraad heeft meegewerkt met het opstellen van Wijkplan (2013). Daarin werd een aantal speerpunten geformuleerd. Voor drie van de thema's die om bijzondere aandacht vragen zijn werkgroepen opgericht, namelijk: Groen & Zwerfvuil, Parkeren en Kamerbewoning. Andere speerpunten waren: Ontmoeten & Verbinden, Brede School, Veiligheid en Braakliggende Terreinen.

Bij aanvang van het onderzoek bestond de wijkraad effectief nog uit één actief lid, mevrouw van den Broek. Sinds 1 januari 2016 kent de Wijkraad Brabantpark een compleet nieuw bestuur. Dit wordt gevormd door: Ruud van Dijck - Voorzitter Martijn Nelemans - Secretaris Maurits Heuijmans - Penningmeester Anny van Bijsterveldt - Vice-voorzitter

Link700

Link700 brengt ondernemers en maatschappelijke organisaties bij elkaar via verschillende kanalen. Daarbij gaat het onder andere om de uitgave van een magazine, het organiseren van activiteiten om leefbaarheid en sociale cohesie in de wijk te bevorderen of het ondersteunen van sociaal-maatschappelijke initiatieven, zoals de oprichting van een openbare boekenkast. Daarbij gaat de organisatie uit van wat er in de wijk bij bewoners en bij ondernemers en maatschappelijke organisaties leeft.

2.3 OVERHEID

Gemeente Breda

De Gemeente Breda heeft samen met een begeleidingsgroep gewerkt aan een integrale gebiedsvisie voor de komende tien jaar. Deze visie is de basis voor het op te stellen bestemmings¬plan en voor toekomstige ontwikkelingen. Bureau B_in motion heeft de mening van de bewoners over Brabantpark ‘nu’ en ‘in de toekomst’ gepeild. De uitkomsten en aanbevelingen zijn gebundeld in het bewonersadvies ‘Groen, rust, ruimte met een vleugje avontuur’. Volgens de Gebiedsvisie is de combinatie van ligging, sfeer, verscheidenheid in woningvoorraad en voorzieningen aantrekkelijk voor enerzijds mensen met een stedelijke oriëntatie en anderzijds mensen die op zoek zijn naar de geborgenheid van een wijk en buurt. Brabantpark heeft ‘het beste van twee werelden’. De opgave is om hier zorgvuldig mee om te gaan.

Namens de gemeente is Harrie Verhallen als wijkmanager Zuid verantwoordelijk voor de wijk Brabantpark.

2.4 MAATSCHAPPELIJK

De Poelewei

Gemeenschapshuis De Poelewei is een buurtcentrum aan de Mgr. de Vetstraat in het hart van de wijk Brabantpark. Het verzorgt en biedt plaats aan diverse activiteiten. De voorzitter van dit buurthuis is de heer Ali Tsouli.

Surplus Welzijn

Surplus Welzijn stimuleert in Breda mensen tot sociaal contact en een actieve deelname aan de samenleving. Zij bevorderen sociale verbanden tussen mensen, groepen en organisaties. Daarmee beogen ze het welzijn van mensen en de leefbaarheid van de samenleving te bevorderen en maatschappelijke problemen te voorkomen of te verminderen. Rashad Willemsens en Ali Lammou houden zich bezig met Brabantpark.

Zorg voor elkaar Breda

Dit is een netwerk van vele maatschappelijke Bredase organisaties en de Gemeente Breda. Samen hebben zij één doel: ervoor zorgen dat iedere inwoner van Breda de ondersteuning, hulp of zorg krijgt die nodig is. In het netwerk werken vrijwilligers en professionals samen met de mensen zelf die hulp vragen: zij hebben het heft in eigen hand en ook anderen kunnen hun steentje bijdragen. Iedereen kan iets betekenen voor een ander. In Zorg voor elkaar Breda werken samen:

• maatschappelijk werkers;

• huishoudelijke hulpen;

• wijkverzorgenden en -verpleegsters;

• Wmo-klantmanagers;

• consulenten die cliënten ondersteunen en begeleiden;

• mensen die mantelzorgers ondersteunen;

• sociaal werkers in de wijken;

• en vele vrijwilligers op allerlei gebieden.

WIJ

WIJ is een netwerk van meer dan 1000 vrijwilligers, zo'n 40 (parttime) betaalde medewerkers en 40 docenten, dat actief is op het vlak van sociale en zorgondersteuning in de gemeenten Breda, Alphen-Chaam en Baarle-Nassau. WIJ helpt mensen zichzelf te helpen. Zo behouden zij hun zelfstandigheid en sociale contacten zo lang mogelijk.

Woningcorporaties

De corporaties die de meeste woningen aanbieden in Brabantpark zijn Allee Wonen (ruim 400), Laurentius en Wonen Breburg (aantallen onbekend)

3 - PROCES

Voorbereiding

De kick-off van het onderzoek was een workshop 'Eerste afstemming, voorlichting en overleg', waarin de drie leden van het samenwerkingsverband konden kennismaken: NHTV, Nieuwbruut en de wijkraad Brabantpark. Daarna hebben we de wijk geinventariseerd en geanalyseerd op tal van gebieden, zoals ruimtelijk, functioneel, historisch en sociaal. Wijkbezoeken, data-analyse, enquêtes in de wijken, interviews met stakeholders (gemeente, corporaties, zorginstellingen,...) leverde vervolgens de informatie op, die de basis vormde voor de buurtmilieukaart (voorheen woonmilieu) en structuurkaart voor ‘De Toekomstbestendige Stad’. Een aantal door ons georganiseerde bijeenkomsten verschaften ons waardevolle feedback op de resultaten.

Het beschrijven van de formele netwerken was mogelijk omdat deze een meer open(baar) en representatief karakter hadden (gemeente, woningcorporaties). Informatie hierover was ook vaak zodanig vastgelegd, dat die eenvoudiger te achterhalen was. De informele netwerken lieten zich minder makkelijk beschrijven. Gaandeweg raakten wij er van overtuigd dat onze inventarisatie slechts het 'topje van de ijsberg' in beeld bracht. Een volledig en correct beeld van de informele sociale netwerken bleek een onrealistische opgave te zijn. De Actorenkaart geeft een momentopname van initiatieven (uit de meer formele structuren in de wijk dus) en wie daar bij betrokken is.

Bepalen behoeftenpatronen

Literatuurstudie, data-analyse en veel gesprekken met betrokkenen in de wijk gaven ons inzicht in de opgaven waar de wijk voor staat. Ondersteunend hierbij waren de resultaten van het onderzoek ‘Bewoners maken hun wijk gewoon leefbaar’ voor zover op dat moment beschikbaar.

Om een beeld te krijgen van wat Brabantpark in de komende jaren te wachten kan staan, hebben we met algemene toekomstscenario’s gewerkt. Deze zijn daarna vertaald naar Brabantpark. Door deze algemene trends en behoeftepatronen te koppelen aan de fysieke deelgebieden (woonmilieus), konden wij mogelijke kansen en knelpunten signaleren. Deze bevindingen werden besproken met personen en partijen die wij in Brabantpark hebben leren kennen.

De bevindingen en adviezen uit deze workshops leidden uiteindelijk tot de strategische kaarten. Samen met een korte rapportage hebben wij deze verwerkt tot een publicatie.

Kennisdeling

Regelmatige project-meetings met het samenwerkingsverband waren een platform voor het delen van de opgedane kennis. Ook presentaties voor andere wijken in deelnemende/andere steden in Noord-Brabant en workshop met stakeholders en alle deelnemende wijken (NWDC, werkconferentie Nieuwe Wijk- en DorpsCulturen, in Breda-Noord) speelden een belangrijke rol.

Bouwstenen

Intussen werd werk gemaakt van het opzetten digitaal platform voor uitwisseling van bouwstenen, en het vullen daarvan. Literatuurstudie (internet) vormde de basis voor het verzamelen van bouwstenen van externe stakeholders. Ook de resultaten van het onderzoek “Bewoners maken hun wijk gewoon leefbaar” leidde ons naar nieuwe bouwstenen, opgezet door ondernemende burgers. Ook onze werkconferentie met Brabantse steden, stakeholders, bewoners en ondernemers met alle wijken (NWDC) was een moment waar veel kennis werd opgedaan en gedeeld over bouwstenen, en waar de bouwstenen op hun toepasbaarheid werden getoetst. De lokale bouwstenen zijn vervolgens naar generiek toepasbare vertaald, wanneer mogelijk.

In een deelonderzoek hebben wij een aantal digitale (buurt-)platforms met elkaar vergeleken. Het concept Mijn Buurtje bood de meeste aanknopingspunten om mee aan de slag te gaan in Brabantpark. Dit is een digitaal buurtplatform dat werkt als afspiegeling van de wijk. Onze doelstelling was om te komen tot een functionerend platform in alle drie de wijken. Voorwaarde hiervoor was wel, dat er vanuit de wijk een echte brede behoefte werd gevoeld om bij dit platform betrokken te zijn. Twee maal hebben wij een informatieavond georganiseerd om uit te vinden of er draagvlak bestond in de wijk. Binnen de beperkte looptijd van het onderzoek was de voorlopige conclusie: Wel interesse, vooral vanuit vrijwilligersorganisatie WIJ en Surplus, maar (nog) geen concreet vervolg.

Rapportage per wijk

Tenslotte is een projectboek samengesteld met aanpak en bouwstenen. Een projectwebsite zorgt voor het delen van de kennis en de toepassing van de door ons voorgestelde methodiek. Digitale kennisdeling vindt plaats op het forum op de website(s) Publiciteit werd gevonden door persberichten en sociale media. Ook zijn diverse aan het onderzoek gerelateerde publicaties verzorgd, internationale workshops geleid en lezingen gegeven.